Yenişar'da farklı yükseklikteki
tepeler üzerinde 10 adet kale bulunmaktadır. Şimdi harabe halindeki bu kaleler
şunlardır: Mındıras (Eğrinas), Kestel, Kaledos ya da Geledos, Asar ya da
Kaletepe, Doğdu, Ortatepe, Dede, Maltepe, Aktepe (Gavurharmanı) ve Çataltepe
(Akropol). (Karaca, 2006: 22, 23) Ayrıca Zeyva, Maltepe ve İnönü’deki
ören yerlerinde, özellikle İnönü’deki mağarada Pisidya, Firigya, Roma ve Bizans
dönemlerinden kalan çok sayıda gözyaşı şişeleri, heykelcikler, mutfak eşyaları,
sikkeler, taş sütunlar bulunmuştur (Karaca, 2006: 18, 19).
Gölyaka’ya (Hoyran) 3 km
uzaklıkta bulunan ve yörede sadece Tol olarak bilinen Topraktol Höyük de önemli
bir ören yeridir. Burası da Geç Yeni Taş Çağı, Erken Bakır Taş Çağı III, Geç
Bakır Taş Çağı, Erken Tunç Çağı ve Roma Dönemi’nde yerleşmelere sahne olmuştur (Bahar, 2011: 190).
Bütün
bunlar, Antik Çağ’da Yenişar’da önemli yerleşmelerin olduğunu göstermektedir. Ancak
bu yerleşmeler arasında tarihi kayıtlara geçmiş önemli bir kentin bulunup
bulunmadığı yöre insanı tarafından henüz bilinmemektedir. Karaca (2006: 231), her ne kadar Roma dönemine ait Gorgorom
antik kentinin Yenişar’da (Mındıras'ta) bulunduğunu ileri sürmüşse de bu doğru
değildir. Aslında çok da önemli olmayan Gorgorome ya da Gorgoromeis antik kenti
Konya’nın Ahırlı ilçesine bağlı Akkise beldesindedir (Demirtaş, 2015a).
Isparta
İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün internet sitesinde, Pisidia’da adı bilinen
fakat yeri tespit edilemeyen Sandallion, Minassos, Tityassos gibi kentlerden söz
edilmektedir (“Ören yerleri.”). Bunlardan
Tityassos, Piskoposluk listeleri ve birkaç sikke yardımıyla tanımlanmıştır. Hadrianus’tan
Etruscilla’ya kadar olan bu sikkelerde Kybele ve Hermes tasvirleri (Özsait,
1985: 122) ya da Kibele adına yaptırılan Metroon tapınağının ön yüzü (Graillot,
1912: 382) bulunmaktadır. (Resim 1)
Resim 1: MS 193-217 yıllarına ait Tityassos parası. Madenden yapılmış, 4,96 gram. Bir yüzünde
İmparator Septimius Severus’un büstü, diğer yüzünde yanında iki aslanla
tahtında oturan Kibele var (“Asia Minor Coins.”)
Özsait
(1985: 122), Tityassos antik kentinin yerinin kesin olarak saptanamadığını,
ancak Eğridir ile Beyşehir gölleri arasında bir yerde olduğunun tahmin
edildiğini, W. M. Ramsay’ın onu Beyşehir gölünün güneybatı köşesinde İvrim
Kalesi’ne yerleştirdiğini, fakat bu görüşü kanıtlayacak belgeler olmadığından,
kentin kesin yerinin belli olmadığını söylemiştir. Bu görüşünü de Ramsay’in Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası adıyla
dilimize çevrilen eserine dayandırmıştır. Ancak, Ramsay (1890: 495), Anadolu’ya
yaptığı bir geziden sonra fikrini değiştirmiş, daha önce Tityassos’un yerinin
belirsizliğinden söz ederken bu defa onun Yenişehir nahiyesindeki Bademli
civarında olabileceğini ileri sürmüştür. Nitekim bu görüş zaman içinde kabul
görmüş olmalı ki, Tityassos, Digital
Atlas of the Roman Empire’de (Roma İmparatorluğu Dijital Atlası) Bademli’ye
konumlandırılmıştır. (Resim 2) Bu dijital atlasın hazırlanmasına Barrington Atlas of the Greek and Roman
World (Barrington Yunan ve Roma Dünyası Atlası) kaynak oluşturmuştur.
Resim 2: Tityassos’un Bademli’ye konumlandığını gösteren harita (“Bademli.”)
Digital Atlas of
the Roman Empire internet sitesinde verilen bilgilere göre Tityassos kenti
MÖ 330 ile MS 300 arasında, yani Helenistik ve Roma dönemlerinde varlığını
sürdürmüştür. Tityassos’un Bademli’de olduğu konusunda ise bir kuşku yoktur. WGS
84 konumu 37.700415, 31.401349’dir. (“Bademli.”;
“Tiyassos.”).
Piskoposluk merkezi
olmasına karşın şimdiye kadar bulunamamış olmasından hareketle, ben Mındıras'ta
su altında kalan kentin Tityassos olduğundan kuşkulanıyorum. 1930'lu yıllarda
sular çekilince, köylüler oradan bir takım tarihi eserleri Hoyran (Gölyaka)
köyüne götürüp okul bahçesine koymuşlar. Bunlar sonradan kaybolmuştur ama A. S. Hall onları zamanında kayıt altına alarak bir dergide yayınlamıştır (Hall, 1968:
Plate XI; Demirtaş, 2015b). Ona göre, bu
eserler büyük olasılıkla erken Hıristiyanlık Dönemi'ne ait bir kiliseden ve
onun mezarlığından alınmıştır (Hall, 1968: 74-75; Demirtaş, 2015b). Erken Hristiyanlık Dönemi MS 325’deki İznik
Konsili’nden önceki dönemdir. Tityassos kenti bu dönemde varlığını sürdürmüş bir
piskoposluk merkezidir. Ayrıca eserlerden birinde Hall’ın “Gaius” olarak
okuduğu bir yazıya rastlanmıştır. Gaius, Roma Dönemi’nde Lucius’tan sonra en yaygın
olarak kullanılan ikinci isimdir. Dolayısıyla, bu isim kentin bir Roma kenti
olduğunu göstermektedir. Eserlerin Tityassos’un varlığını sürdürdüğü bir döneme
ait bir kilise ve onun mezarlığından alınmış olmaları da bir piskoposluk merkezi
olan Tityassos’un bu eserlerin getirildiği Mındıras’ta olabileceği olasılığını
güçlendirmektedir. Ama yine de onun Yenişar’daki gerçek yerinin saptanması için
bu bilgiler ışığında yüzey araştırması yapılmasına ihtiyaç vardır. Bunun için
Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Süleyman Demirel Üniversitesi ile
ilişki kurulmalıdır. Bunu en iyi yapacak olan da yerel yöneticilerdir.
Mehmet Demirtaş
Ankara, 3.01.2016
Ek:
Yakın zamanda edindiğim bazı
bilgilerden anladım ki, Tityassos konusunda bir kafa karışıklığı var. Roma
İmparatorluğu Dijital Atlası’nda ( https://imperium.ahlfeldt.se/ ) Tityassos
Yenişar Bademli’de gözüküyor. Barrington Atlas’ı referans alan şu sitede de
öyle: https://pleiades.stoa.org/places/639146
Oğuz Koçyiğit de, “Beyşehir Gölü Kıyılarında Tespit
Edilen Roma Dönemi Mezar Stelleri” ve “Doğu Pisidia'dan Bir Roma Adak Altarı”
adlı makalelerinde, Tityassos’un, Bean ve Mitford tarafından yapılan yüzey
araştırmalarında elde edilen yazıt ve sikke buluntularından dolayı, Bademli
(Yenişar Bademli’yi kastederek) yakınlarındaki Kızlarpenceresi Tepesi’ne
lokalize edildiğini söylemektedir. Oysa Yenişar Bademli’de Kızlarpenceresi
Tepesi diye bir yer yoktur. Prof. Dr. Mustafa Adak ve arkadaşlarının yazdıkları
“İlkçağ’da Akseki Bölgesi” adlı küçük kitapçıktan anlaşıldığına göre, Bean ve
Mitford tarafından bulunan yazıtlar, aslında, Yenişar’da değil, Akseki’nin
Bademli Mahallesi’nin kuzeybatısında yer alan Kızlarpenceresi Tepesi’nin
yamaçlarında bulunmuştur. Bu yazıtlardan birinde, “Tityassosluların halkı, tüm
erdeminden ve halka göstermiş olduğu iyi niyetten dolayı Hippomakhos oğlu Setas’ı
bir heykelle onurlandırdı” ifadesi yer aldığı için, Tityassos kentinin,
Kızlarpenceresi Tepesi’nin yamaçlarında uzanan geniş ören yeri ile özdeş olduğu
kanısına varılmıştır.
Yazıtın
orijinali şöyle:
Τ[ιτ]υασσέων ό δήμος
έτείμηΙσ[ε]ν Σηταν Ίππομάχου πάσης I αρετής ενεκεν και τής εις τον I δήμον
εύνοιας
(Kaynak: Editors:
H.W. PLEKET -
R.S. STROUD -
J.H.M. STRUBBE, “999-1001. Tityassos. Various inscriptions”,
Supplementum Epigraphicum Graecum Volume XLIII (1993), pp. 376-377)
Tityassos’un
Akseki/Bademli/Kızlarpenceresi Tepesi’nin yamaçlarında olabileceğinin başka bir
kanıtı da, oraya fazla uzakta olmayan Adada antik kentinde bulunmuş,
Tityassoslu hayırsever bir kişi adına dikilmiş bir yazıttır. (Resim 3) Söz
konusu yazıtta şunlar yazılıdır:
"[…]
insanlara tüm iyiliğini kesintisiz olarak gösteren ve en onurlu bir şekilde
elinde bulunanlardan acil olana hediye olarak birçok para bağışlayan, finansal
ihtiyaçlar ve başka şeylerde onların velinimetleri olan saygıdeğer ve iyi insan
Tityassoslu Nestor'un oğlu Bion'u onurlandırdı…]"
Baştaki
[...], onurlandıranın kim olduğunun okunamamış olduğunu gösteriyor.
Resim 3: Adada antik kentinde bulunmuş, Tityassoslu hayırsever bir kişi adına dikilmiş yazıt
(Kaynak: R. BEHRWALD - H. BRANDT, ”Tityassos
und Adada”, The Zeitschrift für Papyrologie
und Epigraphik 186 (2013), 205–21)
Mehmet Demirtaş
15.03.2022
KAYNAKLAR
“Bademli.”
Digital Atlas of the Roman Empire.
http://imperium.ahlfeldt.se/places/27819.html
Bahar, Hasan. “Beyşehir Çevresinin Erken Tarihi”. Meydan, A. (Ed.).
Bilim ve Doğa ile Başbaşa 12 Gün-Beyşehir Doğa Eğitimi içinde. Ankara:
Maya Akademi Yayınevi, 2011, 159-190.
Graillot, H.
Le culte de Cybèle, Mère des dieux, à Rome et dans l'Empire romaine.
Paris, 1912.
Hall, A. S. “Notes and Inscriptions from Eastern
Pisidia”. Anatolien Studies 18
(1968), 57-92.
Karaca, Veli.
Belgelerle Yenişar. Isparta: Kardelen Sanat Yayınları, 2006.
“Ören yerleri.” Isparta İl Kültür
ve Turizm Müdürlüğü.
http://www.ispartakulturturizm.gov.tr/TR,70971/oren-yerleri.html
Özsait, Mehmet.
Hellenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi.
İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985.
RAMSAY, William Mitchell.
The Historical Geography of Asia Minor. Royal
Geograhical Society’s Supplementary Papers IV
. London: John Murray, Albemarle Street, 1890.
RAMSAY W. M.
Anadolu’nun
Tarihi Coğrafyası. (Çev.Mihri Pektaş). İstanbul: M.E.B.Yayınları, 1960.