3 Ocak 2016 Pazar

YENİŞARBADEMLİ’DE BİR ANTİK KENT: TİTYASSOS

                Yenişar'da farklı yükseklikteki tepeler üzerinde 10 adet kale bulunmaktadır. Şimdi harabe halindeki bu kaleler şunlardır: Mındıras (Eğrinas), Kestel, Kaledos ya da Geledos, Asar ya da Kaletepe, Doğdu, Ortatepe, Dede, Maltepe, Aktepe (Gavurharmanı) ve Çataltepe (Akropol). (Karaca, 2006: 22, 23) Ayrıca Zeyva, Maltepe ve İnönü’deki ören yerlerinde, özellikle İnönü’deki mağarada Pisidya, Firigya, Roma ve Bizans dönemlerinden kalan çok sayıda gözyaşı şişeleri, heykelcikler, mutfak eşyaları, sikkeler, taş sütunlar bulunmuştur (Karaca, 2006: 18, 19).
                Gölyaka’ya (Hoyran) 3 km uzaklıkta bulunan ve yörede sadece Tol olarak bilinen Topraktol Höyük de önemli bir ören yeridir. Burası da Geç Yeni Taş Çağı, Erken Bakır Taş Çağı III, Geç Bakır Taş Çağı, Erken Tunç Çağı ve Roma Dönemi’nde yerleşmelere sahne olmuştur (Bahar, 2011: 190).  
             Bütün bunlar, Antik Çağ’da Yenişar’da önemli yerleşmelerin olduğunu göstermektedir. Ancak bu yerleşmeler arasında tarihi kayıtlara geçmiş önemli bir kentin bulunup bulunmadığı yöre insanı tarafından henüz bilinmemektedir. Karaca (2006: 231), her ne kadar Roma dönemine ait Gorgorom antik kentinin Yenişar’da (Mındıras'ta) bulunduğunu ileri sürmüşse de bu doğru değildir. Aslında çok da önemli olmayan Gorgorome ya da Gorgoromeis antik kenti Konya’nın Ahırlı ilçesine bağlı Akkise beldesindedir (Demirtaş, 2015a).
                Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün internet sitesinde, Pisidia’da adı bilinen fakat yeri tespit edilemeyen Sandallion, Minassos, Tityassos gibi kentlerden söz edilmektedir (“Ören yerleri.”). Bunlardan Tityassos, Piskoposluk listeleri ve birkaç sikke yardımıyla tanımlanmıştır. Hadrianus’tan Etruscilla’ya kadar olan bu sikkelerde Kybele ve Hermes tasvirleri (Özsait, 1985: 122) ya da Kibele adına yaptırılan Metroon tapınağının ön yüzü (Graillot, 1912: 382) bulunmaktadır.  (Resim 1)


Resim 1: MS 193-217 yıllarına ait Tityassos parası.  Madenden yapılmış, 4,96 gram. Bir yüzünde İmparator Septimius Severus’un büstü, diğer yüzünde yanında iki aslanla tahtında oturan Kibele var (“Asia Minor Coins.”)


                Özsait (1985: 122), Tityassos antik kentinin yerinin kesin olarak saptanamadığını, ancak Eğridir ile Beyşehir gölleri arasında bir yerde olduğunun tahmin edildiğini, W. M. Ramsay’ın onu Beyşehir gölünün güneybatı köşesinde İvrim Kalesi’ne yerleştirdiğini, fakat bu görüşü kanıtlayacak belgeler olmadığından, kentin kesin yerinin belli olmadığını söylemiştir. Bu görüşünü de Ramsay’in Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası adıyla dilimize çevrilen eserine dayandırmıştır. Ancak, Ramsay (1890: 495), Anadolu’ya yaptığı bir geziden sonra fikrini değiştirmiş, daha önce Tityassos’un yerinin belirsizliğinden söz ederken bu defa onun Yenişehir nahiyesindeki Bademli civarında olabileceğini ileri sürmüştür. Nitekim bu görüş zaman içinde kabul görmüş olmalı ki, Tityassos, Digital Atlas of the Roman Empire’de (Roma İmparatorluğu Dijital Atlası) Bademli’ye konumlandırılmıştır. (Resim 2) Bu dijital atlasın hazırlanmasına Barrington Atlas of the Greek and Roman World (Barrington Yunan ve Roma Dünyası Atlası) kaynak oluşturmuştur.


Resim 2: Tityassos’un Bademli’ye konumlandığını gösteren harita (“Bademli.”)

                Digital Atlas of the Roman Empire internet sitesinde verilen bilgilere göre Tityassos kenti MÖ 330 ile MS 300 arasında, yani Helenistik ve Roma dönemlerinde varlığını sürdürmüştür. Tityassos’un Bademli’de olduğu konusunda ise bir kuşku yoktur. WGS 84 konumu 37.700415, 31.401349’dir. (“Bademli.”; “Tiyassos.”).
    Piskoposluk merkezi olmasına karşın şimdiye kadar bulunamamış olmasından hareketle, ben Mındıras'ta su altında kalan kentin Tityassos olduğundan kuşkulanıyorum. 1930'lu yıllarda sular çekilince, köylüler oradan bir takım tarihi eserleri Hoyran (Gölyaka) köyüne götürüp okul bahçesine koymuşlar.  Bunlar sonradan kaybolmuştur ama A. S. Hall onları zamanında kayıt altına alarak bir dergide yayınlamıştır (Hall, 1968: Plate XI; Demirtaş, 2015b). Ona göre,  bu eserler büyük olasılıkla erken Hıristiyanlık Dönemi'ne ait bir kiliseden ve onun mezarlığından alınmıştır (Hall, 1968: 74-75; Demirtaş, 2015b). Erken Hristiyanlık Dönemi MS 325’deki İznik Konsili’nden önceki dönemdir. Tityassos kenti bu dönemde varlığını sürdürmüş bir piskoposluk merkezidir. Ayrıca eserlerden birinde Hall’ın “Gaius” olarak okuduğu bir yazıya rastlanmıştır. Gaius, Roma Dönemi’nde Lucius’tan sonra en yaygın olarak kullanılan ikinci isimdir. Dolayısıyla, bu isim kentin bir Roma kenti olduğunu göstermektedir. Eserlerin Tityassos’un varlığını sürdürdüğü bir döneme ait bir kilise ve onun mezarlığından alınmış olmaları da bir piskoposluk merkezi olan Tityassos’un bu eserlerin getirildiği Mındıras’ta olabileceği olasılığını güçlendirmektedir. Ama yine de onun Yenişar’daki gerçek yerinin saptanması için bu bilgiler ışığında yüzey araştırması yapılmasına ihtiyaç vardır. Bunun için Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Süleyman Demirel Üniversitesi ile ilişki kurulmalıdır. Bunu en iyi yapacak olan da yerel yöneticilerdir.

Mehmet Demirtaş
Ankara, 3.01.2016

Ek:
            Yakın zamanda edindiğim bazı bilgilerden anladım ki, Tityassos konusunda bir kafa karışıklığı var. Roma İmparatorluğu Dijital Atlası’nda ( https://imperium.ahlfeldt.se/ ) Tityassos Yenişar Bademli’de gözüküyor. Barrington Atlas’ı referans alan şu sitede de öyle: https://pleiades.stoa.org/places/639146 

            Oğuz Koçyiğit de, “Beyşehir Gölü Kıyılarında Tespit Edilen Roma Dönemi Mezar Stelleri” ve “Doğu Pisidia'dan Bir Roma Adak Altarı” adlı makalelerinde, Tityassos’un, Bean ve Mitford tarafından yapılan yüzey araştırmalarında elde edilen yazıt ve sikke buluntularından dolayı, Bademli (Yenişar Bademli’yi kastederek) yakınlarındaki Kızlarpenceresi Tepesi’ne lokalize edildiğini söylemektedir. Oysa Yenişar Bademli’de Kızlarpenceresi Tepesi diye bir yer yoktur. Prof. Dr. Mustafa Adak ve arkadaşlarının yazdıkları “İlkçağ’da Akseki Bölgesi” adlı küçük kitapçıktan anlaşıldığına göre, Bean ve Mitford tarafından bulunan yazıtlar, aslında, Yenişar’da değil, Akseki’nin Bademli Mahallesi’nin kuzeybatısında yer alan Kızlarpenceresi Tepesi’nin yamaçlarında bulunmuştur. Bu yazıtlardan birinde, “Tityassosluların halkı, tüm erdeminden ve halka göstermiş olduğu iyi niyetten dolayı Hippomakhos oğlu Setas’ı bir heykelle onurlandırdı” ifadesi yer aldığı için, Tityassos kentinin, Kızlarpenceresi Tepesi’nin yamaçlarında uzanan geniş ören yeri ile özdeş olduğu kanısına varılmıştır.

            Yazıtın orijinali şöyle:
            Τ[ιτ]υασσέων ό δήμος έτείμηΙσ[ε]ν Σηταν Ίππομάχου πάσης I αρετής ενεκεν και τής εις τον I δήμον εύνοιας 
(Kaynak: Editors: H.W.  PLEKET  -  R.S.  STROUD  -  J.H.M. STRUBBE, “999-1001. Tityassos. Various inscriptions”, Supplementum Epigraphicum Graecum Volume XLIII (1993), pp. 376-377)

Tityassos’un Akseki/Bademli/Kızlarpenceresi Tepesi’nin yamaçlarında olabileceğinin başka bir kanıtı da, oraya fazla uzakta olmayan Adada antik kentinde bulunmuş, Tityassoslu hayırsever bir kişi adına dikilmiş bir yazıttır. (Resim 3) Söz konusu yazıtta şunlar yazılıdır:

"[…] insanlara tüm iyiliğini kesintisiz olarak gösteren ve en onurlu bir şekilde elinde bulunanlardan acil olana hediye olarak birçok para bağışlayan, finansal ihtiyaçlar ve başka şeylerde onların velinimetleri olan saygıdeğer ve iyi insan Tityassoslu Nestor'un oğlu Bion'u onurlandırdı…]"

Baştaki [...], onurlandıranın kim olduğunun okunamamış olduğunu gösteriyor.



Resim 3: Adada antik kentinde bulunmuş, Tityassoslu hayırsever bir kişi adına dikilmiş yazıt
(Kaynak: R. BEHRWALD - H. BRANDT, ”Tityassos und Adada”, The Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 186 (2013), 205–21)

Mehmet Demirtaş
15.03.2022 

               
KAYNAKLAR

“Bademli.” Digital Atlas of the Roman Empire. http://imperium.ahlfeldt.se/places/27819.html

Bahar, Hasan.  “Beyşehir Çevresinin Erken Tarihi”.  Meydan, A. (Ed.). Bilim ve Doğa ile Başbaşa 12 Gün-Beyşehir Doğa Eğitimi içinde. Ankara: Maya Akademi Yayınevi, 2011, 159-190.

Demirtaş, Mehmet. “Gorgorom Nerededir?”, 2015a. http://mehmet-demirtas-2.blogspot.com.tr/2015/04/gorgorom-nerededir.html

Demirtaş, Mehmet. “Prof. A. S. Hall’ın Hoyran (Gölyaka) Okul Bahçesinde Gördüğü Tarihi Eserler?”, 2015b.  https://mehmet-demirtas-2.blogspot.com/2015/04/prof-s-hallin-hoyran-golyaka-okul.html

Graillot, H. Le culte de Cybèle, Mère des dieux, à Rome et dans l'Empire romaine. Paris, 1912.

Hall, A. S. “Notes and Inscriptions from Eastern Pisidia”. Anatolien Studies 18 (1968), 57-92.

Karaca, Veli. Belgelerle Yenişar. Isparta: Kardelen Sanat Yayınları, 2006.

“Ören yerleri.” Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. http://www.ispartakulturturizm.gov.tr/TR,70971/oren-yerleri.html

Özsait, Mehmet. Hellenistik ve Roma Devrinde Pisidya Tarihi. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1985.

RAMSAY, William Mitchell. The Historical Geography of Asia Minor. Royal Geograhical Society’s Supplementary Papers IV. London: John Murray, Albemarle Street, 1890.

RAMSAY W. M. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. (Çev.Mihri Pektaş). İstanbul: M.E.B.Yayınları, 1960.