Malanda, Yenişar’ın dağlık kesiminde
bulunan, Antik Çağ’a ve Selçuklu Dönemi’ne ait kalıntılar barındıran bir
yerdir. Burada Antik Çağ’a ait “heykelcikler,
sikkeler, gözyaşı kapları, şarap testileri, bir yüzü kabartmalı üzüm salkımı
ile bezenmiş çocuk lahiti” gibi
eşyalar bulunmuştur (Karaca, 2006: 17-18).
Rahmetli
Veli Karaca, Belgelerle Yenişar adlı
kitabında, Pisidia sınırları içinde Amalda
isminde bir kentin bulunduğunun piskoposluk listelerinden anlaşıldığını, üzüm
ve şarabı ile meşhur olan bu kentin yerinin henüz tam olarak saptanamadığını, ancak
tarihçilerin onun Beyşehir Gölü ile Eğridir Gölü arasında bir yerde olabileceğini
düşündüklerini belirtir. Daha sonra da kendi kanaatını açıklar. Ona göre Amalda
Malanda’dadır. Karaca,
henüz yeri bilinmeyen Amalda’dan söz ederken, İ. Hakkı Konyalı’nın Âbideleri ve Kitâbeleriyle Beyşehir Tarihi
adlı kitabına gönderme yapmıştır. Anılan kitabın ilgili satırları şöyledir:
“Pisidia
sınırları içinde Amblada adlı bir başpiskoposluğun daha bulunduğu Misthia
(Fasıllar) ile Ousad (Yunuslar) kilise listelerinde görülmektedir. Burası
şarabı ile meşhur imiş. Tarihçiler bu şehrin yerini kesin olarak tespit
edemiyorlar. Biz buranın eski Gurgurum olduğunu tahmin ediyoruz. Bazıları bunu
Eğridir Gölü civarına kadar götürmek istemişlerdir.” (Konyalı, 1991: 20).
Dikkat
edilirse yukarıdaki satırlarda Amalda’dan değil, Amblada’dan söz edilmektedir.
Zira Amalda adında yeri bilinen ya da bilinmeyen bir Roma kenti yoktur.
Amblada’nın yeri ise bugün artık bilinmektedir. Seydişehir ilçesi, Kızılca
köyündeki Asar Dağı’ndadır. Kendi adına sikke bastırabilen bu antik kent,
gerçekten de üzümü ve şarabı ile meşhurdu ve bağlarının koruyucusu, ana tanrıça
Kibele idi (Graillot, 382).
Malanda adı, Yenişar’da günümüze
ulaşan birkaç yabancı yer adından biridir. Yer adı, şahıs adı ve aile adı
olarak dünyanın değişik yerlerinde de kullanılmaktadır ((“Malanda.”); (“Malanda, Queensland.”)). Ne anlama
geldiği bilinmemektedir. Hitit kaynaklarında –anda ile biten birçok yer adı
geçmektedir (Adiego, 2007: 342). Örneğin, Milet’in Hitit kaynaklarında geçen adı
Millawanda’dır. O nedenle Mallanda’nın Hititçe olma olasılığı vardır. Ayrıca mall- Hititçede “öğütmek” demektir (Puhvel,
2004: 23). 1584 tarihli Osmanlı kayıtlarından Malanda’nın Yenişehir
nahiyesine bağlı bir köy olduğu ve değirmen vergisi ödediği anlaşılmaktadır (Erdoğru,
2006: 356). Zaten orada yakın zamana gelinceye kadar bir su değirmeni vardı.
Antik Çağ’da da orada değirmencilik yapıldığını söylemek mümkündür. Gerçi bilinen
ilk su değirmenleri, MÖ
3. yüzyıla, yani Helenistik döneme aittir (“Watermill.”). Ancak Hititler
zamanında da köle ya da hayvan gücüyle çalışan büyük değirmenler vardı. O
nedenle Malanda, öğütmek anlamına gelen Hititçe mall- fiilinden türemiş olabilir. Bu fiilin 3. çoğul kişi emir çekimi
“öğütsünler” demek olan mallandu’dur (Puhvel,
2004: 23) ve Malanda ile büyük bir ses benzerliği vardır. Hititçe bir
Hint-Avrupa dilidir. Diğer Hint-Avrupa dillerinde de öğütmek anlamında Hititçedeki
mall-‘a benzer sözcükler bulunmaktadır.
Ön-Kelt dilinde mel-e/o- ya da mal-e/o-; Got dilinde, Eski Yüksek Almancada ve bugünkü Bretoncada malan öğütmek anlamına gelmektedir (“grind.”; Calin,
2013). Hepsinin de sürtmek, öğütmek fikrini anlatmak
için kullanılan Sanskritçe malana
sözcüğünden türediği ileri sürülmektedir (Maury, 1857: 224).
Bunlar
benim amatör bir araştırmacı olarak ortaya koyduğum şeylerdir. Toponomi denen
yer adı bilimi henüz ülkemizde gelişmemiştir. Umarım bir an önce gelişir de bu
konularda daha ciddi araştırmalar yapılır ve daha güvenilir sonuçlara varılır. Ama unutmamak gerekir ki bilim ne
kadar gelişirse gelişsin geçmişe dair her şeyi bilmek de mümkün olmayacaktır.
Mehmet
Demirtaş
Ankara, 29.03.2016
Ankara, 29.03.2016
KAYNAKLAR
Adiego, Ignacio J. “The Carian
Language”. Handbook of Oriental Studies. Cilt
1/86. Leiden-Boston: Brill, 2007. http://cnqzu.com/library/To%20Organize/Books/Brill%20Ebooks/Brill._Handbook_of_Oriental_Studies/Brill.%20Handbook%20of%20Oriental%20Studies/9004152814.pdf
Calin, Didier. "‘to grind’ and ‘to trample’ in Indo-European
poetics”. Dictionary of Indo-European
Poetic Themes’den alıntı. Riga, 2013. https://www.academia.edu/3029576/_to_grind_and_to_trample_in_Indo-European_poetics
Erdoğru, Mehmet
Akif. Osmanlı Yönetiminde Beyşehir
Sancağı (1522-1584). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.
Graillot, H. Le culte de Cybèle, Mère des dieux, à Rome et
dans l'Empire romaine. Paris, 1912. https://ia600406.us.archive.org/0/items/bibliothquedes107ecoluoft/bibliothquedes107ecoluoft.pdf
“grind.” English–Proto-Celtic Word-list with attested
comparanda (en son 1 Aralık 2004’de gözden geçirilmiş). http://archaeologydataservice.ac.uk/archiveDS/archiveDownload?t=arch-408-1/dissemination/pdf/Lexicon/English_Proto-Celtic_and_comparanda.pdf
Karaca, Veli. Belgelerle Yenişar. Isparta: Kardelen
Sanat Yayınları, 2006.
Konyalı, İ.
Hakkı. Âbideleri ve Kitâbeleriyle
Beyşehir Tarihi. Erzurum: A. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 1991.
“Malanda.” Names Encyclopedia. http://www.namespedia.com/details/Malanda
“Malanda, Queensland.” Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Malanda,_Queensland
Maury,
Alfred. Histoire des religions de la Grèce antique. Cilt 1. Paris : Librairie Philosophique de
La Drange, 1857.
Puhvel, Jaan. Hittite Etymological Dictionary. Vol.
6. Berlin-New York: Mouton de Gruyter, 2004. http://dlx.bookzz.org/genesis/937000/a84b258f7e211b94bf808850c9962a65/_as/[Jaan_Puhvel]_Hittite_Etymological_Dictionary,_Vol(BookZZ.org).pdf
“Watermill.” Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Watermill
