Bugün
Isparta’nın Yenişarbademli ilçesinin tek köyü olan Gölkonak’ın eski adı
Muma’dır. Muma, Osmanlılar zamanında Karaman vilâyetinin Beyşehir sancağına
bağlı Yenişehir nahiyesinin bir köyü idi. O nedenle Beyşehir sancağı tahrir
defterlerinde yer almıştır.
Kaynak
Bu
araştırmanın kaynağı, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi no.137’de saklanan Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Beyşehir adlı defter (KK 137)’dir. Bu
defter, 1584 yılında hazırlanmış olup Beyşehir sancağına ait arşivlerimizde
saklanan tek müstakil mufassal defterdir. Sırasıyla Beyşehir, Göçü, Kıreli,
Cezire, Yenişehir, Yağan, Yaylasun, Kaşaklı, Gurgurum ve Bozkır nahiyelerini
içine alır. Mehmet Akif Erdoğru tarafından Beyşehir
Sancağının 1584 Tarihli Nüfus Sayımı (Beyşehir-Seydişehir-Bozkır) adı
altında 2004 yılında kitap olarak yayımlanmıştır.
Veriler
Kitaptaki
Muma ile ilgili kısım iki sayfanın biraz üzerinde yer tutar (Erdoğru, 2004:
123-125). Burada yer alan veriler, bu yazının devamında sunulan tabloya aynen
aktarılmış ve okuyucunun bunları daha iyi anlayabilmesi için bir de sözlükçe
eklenmiştir.
Osmanlıların
yaptıkları köy sayımlarında köyün adı yazıldıktan sonra hasılın (vergi geliri)
ne şekilde tahsil edileceği, yani köyün timar, zeamet, has vb. olup olmadığı genellikle
belirtildiği halde, 1584 sayımında Muma için bu husus belirtilmemiştir. Bununla
birlikte Muma’nın timar olduğu biliniyor. Zira sayımdan bir yıl önce hazırlanan
1583 tarihli Beyşehir
Sancağı İcmal Defteri’ne göre Muma üç timara bölünmüş ve
bunlardan birincisi Ali ve Balı’ya, ikincisi Mahmud oğlu Nurullah’a ve üçüncüsü
de İbrahim adında birine verilmiştir (Erdoğru, 1988: 156, 157).
Ekteki tabloda
görüldüğü gibi, köydeki yetişkin erkekler, baba adları ve vergi statüleri belirtilerek
(Ahmed veled-i Mehmed nim gibi) yazılmışlardır. Vergi statüleri belirlenirken kişilerin
tasarruflarında bulunan toprağın büyüklüğü, toprakları yoksa medenî durumları
dikkate alınmıştır. Böylece, tam bir çiftliği bulunan yetişkinler çift, yarım
çiftliği olanlar nim çift, yarım çiftlikten az toprağı bulunanlar bennak,
topraksızlar ise caba olarak yazılmışlardır (Bu terimlerin daha ayrıntılı tanımları
için ekteki sözlükçeye bakınız). Kişilerin yazılmasından sonra, Muma’da oturan
ya da civar köylerden gelen kişilerce işlenen 9 adet özel mülk arazi ile birlikte
köyde bulunan Hacı İbrahim Tekkesi’nin hizmetlilerinin tasarrufundaki 10 parça
arazi kayda geçirilmiştir. Bunun ardından da, köyde yaşayan Ebu Eyyub El-Ensarî
soyundan 8 kişinin adları yazılmıştır. Tablo’nun en sonunda da hasıl, yani
vergi gelirleri kalemler üzerinden ve toplam olarak yer almıştır.
Nüfus
1584
sayımına göre Muma’da 37 nim çift, 85 bennak, 71 caba, 1 sagîr, 1 pir’i fani ve
2 de muhassıl bulunmaktadır.
Benim
saptamama göre, 1 kişinin statüsü belirtilmemiş, bennak sayısı 4 fazla, caba sayısı
1 eksik yazılmıştır. Buna rağmen, yapılan hesaplamalarda kitapta verilen
sayılar dikkate alınmıştır.
Daha
önce belirtildiği gibi, köyde nim statüsünde 9 özel mülk vardır. Bunlar, başka
köylerden (Kurucaova) gelen ya da köyde oturup başka gelir kaynakları olduğu
için önceden kaydı yapılan kişilerce işletilmektedirler. O nedenle, nüfus ve
hane sayısının hesaplanmasında kullanılan nim sayısı 37-9=28’dir.
Farklı vergi
statülerindeki kişilerin toplamı, köyün yetişkin erkek nüfusunu verir. Buna
göre, yetişkin erkek nüfus= 28+85+71+1+1+2=188’dir.
Erdoğru
(2006: 365) da, Muma’nın 1584’deki yetişkin erkek nüfusunu 188 olarak vermiş,
ancak köyün o tarihteki hane sayısını ve nüfusunu belirtmemiştir.
Hane
sayısı, genel olarak çift, nim çift ve bennak sayılarının toplanmasıyla elde
edilir (Şafakçı, 2016: 241). Köyde çift olmadığı için sadece nim çift ve bennak
sayılarının toplamı hane sayısını verir. O halde, hane sayısı=28+85=113’dür.
Araştırmacılar,
yetişkin erkek sayısından ve hane sayısından hareketle toplam nüfusu tahmin
etmek için çeşitli formüller denemişlerdir. En çok kabul gören ve bizim de
benimsediğimiz iki formülden biri yetişkin erkek sayısını üç, diğeri de hane
sayısını 5 ile çarpmaktır (Öz, 2011: 20-21; Göyünç, 1969: 86). Buna göre, Muma köyünün
nüfusu, yetişkin erkek sayısı esas alınırsa 188x3=564, hane sayısı esas alınırsa
113x5=565 çıkmaktadır. Görüldüğü gibi farklı yollardan elde edilen iki sonuç neredeyse
aynıdır. Ancak, sonuçlar ne kadar birbirlerine yakın olurlarsa olsunlar,
bunlar, gerçek değil tahmini rakamlardır. Ama yine de bunlara bakarak Muma’nın
1584’de önemli bir nüfusu barındırdığı söylenebilir. 2016
sayımına göre köyün nüfusu 300’dür. Demek ki beş yüzyıl öncesine göre nüfus
artmak şöyle dursun, neredeyse yarı yarıya azalmıştır.
Muma,
Türklerin yöreye gelmelerinden önce de var olan bir köy olduğu halde (Demirtaş,
2016) defterde hiçbir gayrimüslimin kaydı yoktur. Öyle anlaşılıyor ki yöredeki
Türkleşme ve İslamlaşma süreci on altıncı yüzyıldan çok önce tamamlanmıştır.
Köydeki
yetişkin erkeklerin adları çok büyük oranda Arapça kökenli ve dini içeriklidir.
Bir kaç da Farsça kökenli isim vardır. Türkçe isimlerin oranı %10 civarındadır.
Türkçe adlar şunlardır: Durmuş (2), Satılmış (2), Budak (2), Kulağuz, Durdu, Turahan,
Yardım, Ayvaz (4), Durak, Saruhan, Cedağlı. Baba adı olarak da şu Türkçe adlar
geçmektedir: Turgud, Güvendik, Sevindik, Eymir, Armağan, Çırak, Küçük,
Tanrıvermiş.
Deftere
1 pir’i fani (yaşlı), 1 sagîr (küçük çocuk) ve 2 muhassıl’ın (vergi toplayıcısı) da kaydı
yapılmıştır. Bunlar vergiden muaftırlar. Sagîr, yani 18 yaşından küçük
oldukları halde kaydedilen çocuklar, ilk defa 1584 yılı sayımıyla yeni bir
statü olarak karşımıza çıkmaktadır. Ö. Lütfı Barkan (1979: 317), emekli
sipahiler, sipahizâdeler ve eşkincilerle ilgili Karaman kanunnamelerine dayanarak
sagîr olanları sipahizâde olarak nitelendirmiştir. Ancak bu tartışmalı bir
konudur.
Tarımsal üretim
Bu başlık
altında, vergi gelirlerine dayanılarak köyde üretilen ürünlerin miktarları
tahmin edilmeye çalışılmıştır; yalnız, ürün öşürlerinin gerçek üretimi
yansıtmadığı ve sayımdan evvelki üç yılın ortalamasına göre hesaplanmış
olabilecekleri her zaman akılda tutulmalıdır (Öz, 2011: 22).
Köyün
vergi gelirleri aşağıdaki gibidir:
GELİR
|
Tahıl
öşürü ve salariye
|
Buğday
|
480 kile
|
değeri
|
3360
|
Arpa
|
410 kile
|
değeri
|
2050
|
Darı
|
300 kile
|
değeri
|
1550
|
Fiğ
|
70 kile
|
değeri
|
350
|
Çift, bennak
ve caba vergisi
|
|
|
2052
|
Koyun vergisi
|
|
|
878
|
Bağ öşürü
|
|
|
350
|
Kovan öşürü
|
|
|
50
|
Bostan ve
bahçe öşürü
|
|
|
250
|
Kendir öşürü
|
|
|
10
|
Tapu ve
deştivan vergisi
|
|
|
750
|
Badıheva ve
evlenme vergisi
|
|
|
350
|
|
|
TOPLAM
|
13000
|
Vergi
kalemlerinin toplamı, aslında 12000 akçe olduğu halde, kitapta 13000 akçe
olarak gösterilmiştir. Kızıl Ada’nın geliri köyün gelirine dahildir.
Sayım
tarihinde tam çift vergisi 36, nim çift vergisi 18, bennak vergisi 12 ve caba
vergisi 6 akçedir (Şafakçı, 2016: 244). Buna göre hesap yapılırsa çift, bennak
ve caba vergisi=(37x18)+(85x12)+(71x6)=2112 akçe tutmaktadır. Bu, defterde verilen rakamla aynı olmasa
da ona yakın bir değerdir.
Tam
çift ya da çiftlik, bir çift öküzün işleyebileceği genişlikteki arazi
miktarıdır. Köyde tam çift statüsünde kimse yoktur. Nim çift statüsünde 37, bennak statüsünde 85 kişi vardır. Nim çift,
tam çiftin yarısıdır. Yarım çiftten az toprağı ifade eden bennak’ın ise dörtte
bir çiftlik sayılması uygundur (Öz, 2011: 23). Bu varsayıma göre, köyün arazisi (37x 1/2)+ (85x1/4)=39,75 çiftlik büyüklüğündedir. Karaman vilâyetinde çiftlik, verimli
yerlerde 60, orta halli yerlerde 80-90, verimsiz yerlerde 100-120 dönümdür.
(Şafakçı, 2016: 250) Köyde sulu, kuru, çok verimli, az verimli her çeşit arazi mevcut
olduğundan, çiftlik, 80 dönüm genişliğinde orta halli bir çiftlik olarak kabul edilebilir.
Buna göre hesap yapılırsa, köyde ekilen toplam arazi miktarı 39,75x80=3180
dönüm, hane başına düşen arazi miktarı ise 3180/113=28,14 dönüm
olarak bulunur. Orta adımlarla eni ve
boyu 40’ar adım olan arazi parçası bir dönümdür. Bu, Osmanlılarda 919,30 m2
ye karşılık gelir.
Yukarıdaki çizelgeden 1 kile buğdaya 7 akçe, 1 kile arpaya 5 akçe, 1 kile
darıya 5 akçe ve 1 kile fiğe yine 5 akçe değer biçildiği anlaşılmaktadır. Ancak
tahrir değerlerinin piyasa fiyatlarının çok altında, hatta onların yarısı
seviyesinde oldukları unutulmamalıdır (Şafakçı, 2016: 253).
Buğday, arpa, darı ve fiğ için onda
bir oranında öşür, kırkta bir oranında salariye yani vergi toplayıcısı payı
alındığından vergi oranı toplam ürünün sekizde biri olur (Şafakçı, 2016: 250). Vergi olarak toplanan miktarların sekiz katı alındığında, köyde 3840 kile
buğday, 3280 kile arpa, 2400 kile darı ve 560 kile fiğ üretildiği ortaya çıkar.
1 Karaman kilesi, 24 okka ya da 30,790 kg.dır (Erdoğru, 2015: 274). Aslında Yenişar yöresinde halen İstanbul kilesi kullanılır. Geçmişte de öyle
olmalıdır. 16. yüzyılda İstanbul kilesi Osmanlı Devleti'nin resmi ölçeği olup
20 okka yani 25,6589 kg. buğday ve un, 23,093 kg. arpa alırdı (Kallek, 2006:
569; 2002: 458).
Koyun
vergisi, iki koyun için bir akçedir. (Şafakçı, 2016: 253) Koyun mayıs ayı
içerisinde kuzusuyla bir sayılıp ikisinden bir akçe alınır. Toplam koyun
vergisi 878 akçe olduğuna göre, köydeki koyun sayısı bu rakamın iki katı, yani
1756 adettir.
Kovan
başına 2 akçe alınır (Şafakçı, 2016: 254). O halde, köyde 50/2=25 kovan vardır.
Bal yapmayan kovanlar buna dahil değildir.
Alınan
vergilerden köyde bağ, bahçe ve bostan tarımı yapıldığı anlaşılmaktadır. Ancak bunlardan
elde edilen vergiye dayanarak meyve ve sebze üretimini tahmin etmek mümkün
değildir. Sebebine gelince, köylülerin kendi tükettikleri meyve ve sebzeden vergi
alınmazdı, sadece pazara giden üründen vergi alınırdı (Şafakçı, 2016: 256).
Bunlardan
başka, alınan vergilere bakıldığında az miktarda da olsa kendir üretildiği,
ürünlerin hayvanlardan ve hırsızlardan korunması için deştivan (korucu)
tutulduğu görülmektedir.
Resm-i
asiyab, yani değirmen vergisi alınmamasından köyde değirmenin olmadığı
anlaşılmaktadır. 1584’de Bademli’de değirmen vardı. Muma köylüleri un öğütmek için
büyük olasılıkla oraya gidiyorlardı.
Hacı İbrahim Zâviyesi
(Tekkesi)
Köydeki Hacı
İbrahim Zâviyesi’nin hizmetlilerinin tasarrufunda 10 parça arazi vardır.
Erdoğru (1994: 89; 2006:
285), zâviyelerin heterodoks Türk dervişleri tarafından kurulmuş tekkeler
olduğunu, Osmanlı belgelerinde isimleri geçen zâviyelerin, Osmanlı
hâkimiyetinden önce kurulduklarını ve adlandırıldıklarını söylemektedir.
Özellikle Karamanoğulları, kendi topraklarına göç etmiş olan dervişlerin zâviye
kurmalarına izin vermişlerdir (Erdoğru, 2006: 289). Nitekim Muma’daki Şeyh Hacı
İbrahim bin Mustafa bin Süleyman Zâviyesi’ne de Karamanoğulları Beyliği'nin
kurucusu olan ve 1256-1261 yılları arasında hüküm süren Karaman Bey tarafından
mukarrernâme verildiği Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi’nde 584 numarada
kayıtlı 1583 tarihli vakıf defterinde yer alan şu
ifadelerden anlaşılmaktadır:
“Vakf-ı zâviye-i Şeyh Hacı İbrahim bin Mustafa bin
Süleyman, der karye-i Muma tâbi-i nâhiye-i Yenişehir min nevâhi-i el-medinetü’s
Süleymaniye el-Eşrefiyye el-ma’rufeti, ber mûceb-i vakıfnâme-i şer’iyye,
el-muvarrah be-tarih-i sene hamse ve sittin ve semanmie ve ber mûceb-i
mukarrernâme-i Karaman Beğ hâkim-i sabık-ı vilâyet-i Karaman ber mûceb-i
Defter-i Atîk.” (Erdoğru, 1989: 314).
Bu ifadeler günümüz Türkçesine şu şekilde çevrilebilir:
“Eski Defter gereği Karaman vilayetinin eski hâkimi Karaman
Bey’in mukarrernâmesi gereği ve 865 [miladi 1460] tarihi ile
tarihlendirilmiş şer’iyye vakıfnâmesi gereği, Beyşehir’in nahiyelerinden
Yenişehir nahiyesine bağlı Muma köyünde, Süleyman oğlu Mustafa oğlu
Şeyh Hacı İbrahim Zaviyesi Vakfı.”
Yine 1583 tarihli vakıf defterinde Hacı İbrahim Zâviyesi'ne
1460 tarihinde avlu ve evlerin vakfedildiği de belirtilmektedir (Erdoğru,
1989: 314).
Erdoğru
(1994: 98) pek çok köyün ve mahallenin zâviyeler etrafında geliştiğini
söylemektedir. Bunun Muma için de geçerli olduğu anlaşılmaktadır. Zira Tekke,
köyün bilinen en eski yerleşim yeri olan Aşağı Mahalle’nin orta yerindedir. Az
ilerisinde kapatılmış bir kuyu ve bir dibek taşının bulunduğu Camiönü denen bir
meydan vardır. Meydanın adından burada eskiden bir caminin olduğu
anlaşılmaktadır. Tekke’nin yerinde de eskiden kalma hiçbir yapı yoktur, sadece
etrafı çevrili küçük bir mezarlık vardır. Mezarlıkta bulunan mezarlar da,
muhtemelen, Tekke Şeyhi Hacı İbrahim ve onun soyundan gelen önemli
kişilere aittir. Zira on beş ve on altıncı yüzyıl belgeleri göstermektedir ki,
zâviye görevlileri kurucuların ya oğulları ya da torunlarıdır (Erdoğru, 2006:
285).
Zâviyelerin
iki temel amacı vardır. Bunlardan biri, İslam dinini öğretmek ve yaymak; diğeri
ise kendi bölgelerinden gelip geçenlere her türlü yardımı sağlamaktır (Erdoğru, 1994: 97). Hacı İbrahim Zâviyesi’nin Türklerin bölgeye
yerleşmelerinden önce de var olan kadim Muma’nın hemen yanı başında kurulmuş
olması, amacın, sadece Müslümanlara dinlerini öğretmekle sınırlı olmadığını,
fakat aynı zamanda onu gayrimüslimlere de öğretmek ve yörenin İslamlaşmasını
sağlamak olduğunu göstermektedir. Nitekim 15. ve 16. yüzyıl Tahrir
Defterlerinde Muma’da hiçbir gayrimüslim kaydına rastlanmamaktadır. Zaten 16.
yüzyılın ilk yarısından itibaren bölgenin Türkleşmiş ve İslamlaşmış olması
nedeniyle, Orta Anadolu zâviyelerinin önemi azalmış ve bazı zâviye binaları
harabe halini almıştır (Erdoğru, 1994: 99).
Ebu Eyyub Ensarî Cemaatı
Köyde,
1584 tarihinde, Ebu Eyyub El-Ensarî
soyundan geldikleri resmen kabul edilen 8 yetişkin erkek bulunmaktadır. Peygamber
Hz. Muhammed’in neslinden olmamalarına rağmen, bunlar Osmanlı yöneticileri
tarafından vergiden muaf tutulmuşlardır (Erdoğru, 2006: 185). Bu sekiz kişi
şunlardır: Mustafa oğlu Ali, Ali'nin biraderi Hamza, Ali oğlu Gül Dede, Halil oğlu
Ahmed, Ahmed'in oğlu Hüseyin, Ahmed'in biraderi Abdi, Piri oğlu İbrahim, İbrahim'in oğlu
Mehmed.
Sonuç
Bu
çalışma ile Mehmet Akif Erdoğru tarafından Beyşehir
Sancağının 1584 Tarihli Nüfus Sayımı (Beyşehir-Seydişehir-Bozkır) adı
altında kitap olarak yayımlanan Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi no.137’de saklanan
Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Beyşehir
adlı defterdeki (KK 137) verilere göre Muma köyünün 1584’deki nüfus yapısı ve
tarımsal üretimi tahmin edilmeye çalışılmıştır.
Deftere
vergi statüleri ile birlikte yazılan 188 yetişkin erkek nüfustan hareketle
köyün hane sayısı 113, toplam nüfusu 565 olarak hesaplanmıştır. Her ne kadar bunlar gerçek değil, tahmini
rakamlar olsa da Muma’nın 1584’de önemli bir nüfusu barındırdığı söylenebilir. 2016 sayımına göre köyün nüfusu 300’dür. Demek ki beş
yüzyıl öncesine göre nüfus artmak şöyle dursun, neredeyse yarı yarıya
azalmıştır.
Muma’nın
Türklerin gelmelerinden çok önce kurulmuş olmasına karşın, defterde hiçbir
gayrimüslimin kaydına rastlanmaması, yöredeki Türkleşme ve İslamlaşma sürecinin
on altıncı yüzyıldan çok daha önce tamamlanmış olduğunu göstermektedir.
Köydeki
yetişkin erkeklerin adları çok büyük oranda Arapça kökenli ve dini içeriklidir.
Birkaç da Farsça kökenli isim vardır. Türkçe isimlerin oranı sadece %10
civarındadır.
Köylülerin
vergi statülerine dayanılarak ve bazı varsayımlarda bulunularak köyde ekilen
toplam arazi miktarının 3180 dönüm olduğu ve hane (evli erkek) başına ortalama
28 dönüm arazi düştüğü tahmin edilmiştir. Bu miktar arazi ile insanların
geçimlerini güç bela sağlayabilecekleri açıktır.
Vergi
gelirlerine dayanılarak köyde 3840 kile buğday, 3280 kile arpa, 2400 kile darı ve 560 kile fiğ üretildiği; 1756 adet koyunun ve 25 adet arı kovanın bulunduğu
hesaplanmıştır. Alınan vergiden (10 akçe) az miktarda kendir üretildiği de
anlaşılmaktadır.
Köyde
bağ, bahçe ve bostan tarımı yapıldığı görülmektedir. Ancak bunlardan elde
edilen vergiye dayanarak meyve ve sebze üretimini tahmin etmek mümkün değildir,
çünkü köylülerin kendi tükettikleri meyve ve sebzeden vergi alınmazdı, sadece
pazara giden üründen vergi alınırdı.
Vergi
gelirlerinin gerçek üretimi yansıtmadığı ve sayımdan evvelki üç yılın
ortalamasına göre hesaplanmış olabilecekleri her zaman akılda tutulmalı,
yapılan tahminlere gerçek nazarıyla bakılmamalıdır.
Köyde,
1584 tarihinde, Karamanoğulları zamanında kurulmuş Hacı İbrahim Zâviyesi denilen
bir tekke ile Ebu Eyyub El-Ensarî soyundan geldikleri resmen kabul edilen 8 yetişkin
erkek bulunmaktadır.
Mehmet Demirtaş
Ankara, Ekim 2017
KAYNAKLAR
Barkan, Ö. Lütfi. “Timar”. İslam
Ansiklopedisi, Cilt 12/1. Ankara: MEB Basımevi, 1979, 286-333.
Çağatay, Neşet. “Osmanlı İmparatorluğunda Reayadan
Alınan Vergi ve Resimler”. Ankara
Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi (5/1947), s. 483-511.
Erdoğru, Mehmet Akif. 1466 Tarihli Akşehir Mufassal Defteri (Metin
ve İnceleme). Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015)
Erdoğru, Mehmet
Akif. Osmanlı Yönetiminde Beyşehir Sancağı (1522-1584). İstanbul:
IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2006.
Erdoğru, Mehmet
Akif. Beyşehir Sancağının 1584
Tarihli Nüfus Sayımı (Beyşehir-Seydişehir-Bozkır). İzmir: Ege Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Yayınları, 2004.
Erdoğru, Mehmet Akif. “Karaman Vilâyeti Zâviyeleri’’. Tarih İncelemeleri Dergisi IX (1994), 89-158.
Erdoğru, Mehmet Akif. XV. ve
XVI. Yüzyıllarda Beyşehir Sancağı (1466- 1584). Yayınlanmamış
Doktora Tezi, Ankara, 1989.
Erdoğru, Mehmet Akif. Beyşehir Sancağı
İcmal Defteri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
Göyünç, Nejat. XVI.
Yüzyılda Mardin Sancağı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1969.
Kallek, Cengiz. “Müd”.
İslam
Ansiklopedisi. Cilt 31. İstanbul: TDV, 2006, 457-459.
Kallek, Cengiz. “Kile”.
İslam Ansiklopedisi. Cilt 25. İstanbul:
TDV, 2002, 568-571.
Konyalı, İ. Hakkı. Âbideleri ve Kitâbeleriyle Beyşehir Tarihi.
Erzurum: A. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 1991.
Öz, Mehmet. “Tahrir
Defterlerindeki Sayısal Veriler”. Osmanlı
Devleti’nde Bilgi ve İstatistik. Derleyenler: H. İnalcık-Ş. Pamuk. Ankara: Türkiye
İstatistik Kurumu Matbaası, 2011, 15-32.
Şafakçı, Hamit. “16. Yüzyılda
Siristad”. Uluslararası Sempozyum:
Geçmişten Günümüze Bozkır (6-8 Mayıs 2016) Bildiri Kitabı. Konya: Selçuk Üniversitesi, 2016, 237-272.
Tablo: 1584’de Muma Köyü (Erdoğru, 2004: 213-215)
KARYE-İ
MUMA TABİ-İ YENİŞEHİR
|
Hamza Balı veled-i Eymir
K
|
Ümmet veled-i o
K
|
Abdülkadir birader-i o
Caba
|
Abdalcı birader-i o
Caba
|
Veli
veled-i Veli
S
|
Mehmed
veled-i Hüseyin
K
|
Ali
veled-i Eymir
Nim
becay-ı pedereş maa biradereş ve
şüreka
|
Nasuh
veled-i Eymirze
K
|
Memi
veled-i o
K
|
Ahmed
birader-i o
K
|
Yusuf
veled-i Eymirze
K
|
Resul
veled-i o
K
|
Mehmed
birader-i o
muhassıl
|
Şahbende
veled-i Umur
K
|
Osman
veled-i o
Caba
|
Nesimi
veled-i Umur
K
|
Şah
Abdal veled-i Turhan
Nim
|
Abdülrezzak
veled-i o
K
|
Bekir
birader-i o
Caba
|
Balı
veled_i Mahmud
K
|
Durmuş
birader-i o
K
|
Seydi
Ali birader-i o
K
|
Hamza
veled_i Mahmud
K
|
Hacı
Bustan veled-i o
Caba
|
Abdulkadir
veled-i Hüseyin
K
|
Abdurrahman
birader-i o
Caba
|
Nebi
veled-i Armağan
K
|
İbrahim
veled-i Nebi
Caba
|
Ahmed
birader-i o
Caba
|
Ramazan
veled-i Musa
K
|
Mustafa
birader-i o
Caba
|
(?)
veled-i Evliya
Nim
|
Sefer
Şah veled-i o
Caba
|
Satılmış
veled-i Yahya
Caba
|
Ali
birader-i o
Caba
|
Ümmet
Fakih veled-i Ahmed
Nim
|
Abdalcı
veled-i o
K
|
Salih
veled-i Ahmed
K
|
Abdüllatif
veled-i o
K
|
Abdurrahman
birader-i o
Caba
|
Hıdır
Balı veled-i Mehmed
K
|
Mustafa
veled-i o
Caba
|
Abdurrahman
veled-i Piri
K
|
Mehmed
veled-i Hıdır
Nim
becay-ı pedereş maa şüreka
|
Nazar
veled-i o
Caba
|
Piri
veled-i Ali
Caba
|
Mahmud
birader-i o
Caba
|
Nasuh
veled-i Veli
K
|
Abdülvahab
veled-i o
Caba
|
Osman
veled-i Kasım
K
|
Nasuh
veled-i o
K
|
Ali
veled-i o
Caba
|
Seydi
Ahmed veled-i Mehmed
K
|
Yusuf
veled-i o
K
|
Nasuh
birader-i o
Caba
|
Mustafa
birader-i o
Caba
|
Latif
birader-i o
Caba
|
Receb
veled-i Latif
Nim
becay-ı pedereş maa şüreka
|
Hüdaverdi
veled-i Tanrıvermiş
K
|
Budak
veled-i o
Caba
|
Piri
birader-i o
Caba
|
Osman
veled-i o
Caba
|
İsmail
veled-i Ali
K
|
Ahmed
veled-i o
Caba
|
Mehmed
birader-i o
Caba
|
Kulağuz
veled-i Nebi
Nim
|
Eyyub
veled-i o
Caba
|
Himmet
veled-i Turgud
K
|
Mustafa
veled-i Mehmed
Nim
becay-ı Bektaş bin Selman maa
şüreka
|
Mehmed
veled-i o
Caba
|
Durdu
veled-i Yusuf
K
|
Nasuh
birader-i o
Caba
|
Turahan
veled-i İbrahim
K
|
Hamza
veled-i o
K
|
Memi
birader-i o
K
|
Dede
Balı birader-i o
Caba
|
Gani
Balı birader-i o
Caba
|
Hüseyin
veled-i İhtiyar
K
|
Hasan
birader-i o
Nim
maa şüreka
|
Ahmed
veled-i o
Caba
|
Divanşah
veled-i Süleyman
Nim
|
Mahmud
veled-i o
K
|
Bulgar
birader-i o
Caba
|
Abdi
veled-i Satılmış
Nim
becay-ı pedereş
|
İbrahim
veled-i Güvendik
K
|
Halil
birader-i o
K
|
Hamza
birader-i o
K
|
Hasan
veled-i o
Caba
|
Yahya
veled-i Güvendik
K
|
Himmet
veled-i
Caba
|
Mehmed
birader- o
Caba
|
Ali
veled-i Hasan
Caba
|
İbrahim
veled-i Teberrük
Nim
|
Derviş
veled-i o
Caba
|
Şuayib
veled-i Evliya
K
|
Hasan
veled-i Veli
Nim
|
Yakub
veled-i o
K
|
Abdurrahman
birader-i o
K
|
Yardım
veled-i o
Caba
|
Ayvaz
veled-i Mustafa
K
|
Ahmed
birader-i o
Nim
becay-ı pedereş maa biradereş
|
Hamza
veled-i Mustafa
K
|
Veli
veled-i Seydi Gazi
Nim
maa şüreka
|
Veli
veled-i Piri
Nim
|
Ali
veled-i o
Caba
|
Hamza
birader-i o
Caba
|
Ayvaz
veled-i Mahmud
Caba
|
Durak
veled-i Ali
K
|
Ali
veled-i o
Caba
|
İbrahim
veled-i Yahya
K
|
Abdurrahman
veled-i o
Caba
|
İsmail
veled-i Yahya
K
|
Ayvaz
birader-i o
K
|
Mahmud
birader-i o
K
|
Musa
veled-i İlyas
Nim
|
Hasan
veled-i o
K
|
Mehmed
birader-i o
K
|
Himmet
birader-i o
Caba
|
Hüseyin
veled-i Musa
K
|
Hıdır
veled-i o
Caba
|
İlyas
birader-i o
Caba
|
Kalender
veled-i Abdi
Nim
|
Halil
veled-i Hasan
Nim
|
Şaban
veled-i o
Caba
|
Ali
birader-i o
Caba
|
Şaban
veled-i Seydi
K
|
Ramazan
birader-i o
Nim
maa şüreka
|
Yusuf
veled-i Veli
K
|
Piri
veled-i Yahya
Nim
|
Yahya
veled-i o
K
|
Seydi
Ali veled-i Ali
K
|
Himmet
veled-i o
Caba
|
Hasan
veled-i Balı
K
|
Ali
birader-i o
K
|
Umur
veled-i Mehmed
Nim
|
Satılmış
veled-i o
Caba
|
Receb
birader-i o
Caba
|
Ahmed
veled-i Eymir
K
|
Mehmed
birader-i o
K
|
Mustafa
veled-i Hüseyin
K
|
Kulu
veled-i Ali
Caba
|
Gülabi
veled-i Sevindik
K
|
|
İshak
veled-i Temür
Nim
|
Hacı
veled-i o
K
|
Ahmed
veled-i Hacı İbrahim
Caba
|
Mehmed
birader-i o
Nim
becay-ı pedereş maa biraderan
|
Mahmud
birader-i o
Caba
|
Yusuf
birader-i o
Caba
|
Nasuh
birader-i o
Caba
|
Mustafa
veled-i Piri
K
|
Abdülkadir
veled-i o
Caba
|
Ali
veled-i o
Caba
|
İzzet
veled-i Abdullah
Caba
|
Hamza
veled-i Eymir
K
|
Halil
veled-i o
Caba
|
İbrahim
veled-i Mustafa
Nim
becay-ı pedereş
|
Hüseyin
veled-i o
Caba
|
Seydi
veled-i Ayvaz
pir-i fani
|
İbrahim
veled-i o
Nim
becay-ı pedereş maa biradereş
|
Himmet
veled-i o
K
|
Halil
veled-i o
Caba
|
Nebi
veled-i Çırak
K
|
Hanifi
veled-i o
K
|
Süleyman
veled-i Çırak
Nim
becay-ı pedereş maa biradereş
|
Cafer
veled-i o
Caba
|
Durmuş
veled-i Küçük
K
|
Hasan
birader-i o
Nim
becay-ı pedereş maa biradereş
|
Yusuf
veled-i Tanrıvermiş
K
|
Veli
veled-i o
K
|
Hıdır
Balı veled-i Ali
K
|
Hasan
veled-i Bayram
Caba
|
İsmail
veled-i Veli
K
|
Ali
veled-i İskender
K
|
Mehmed
veled-i Ahmed
Caba
|
Ayvaz
veled-i Eymir
K
|
Saruhan
veled-i Turhan
K
|
Derviş
veled-i o
Caba
|
Cedağlı
birader-i o
Caba
|
Hıdır
veled-i Ali
K
|
Mustafa
veled-i Ahmed
Caba
|
İvaz
veled-i Ayvaz
muhassıl
|
İbrahim
veled-i Melik Şah
K
|
Mehmed
veled-i o
Caba
|
Mustafa
biraderi-i o
Caba
|
İbrahim
veled-i Hamza
K
|
|
|
|
|
Zemin-i
Yusuf ve Mehmed der yed-i İbrahim
Nim
|
Zemin-i
Hüseyin bin Şahkulu der yed-i Hasan Halife bin Eymir ve Nasuh bin Eymir maa şüreka Nim
|
Zemin-i
Lütfi bin Ahmed der yed-i Ali ve Hasan veledan-ı Balı ve İbrahim Mustafa ve baki Şüreka Nim
|
Zemin-i
Süleyman bin Eyub der yed-i Ümmet bin
Turgud ve Hamza Balı bin Eymir ve baki
Şüreka Nim
|
Zemin-i
Seydi bin Mehmed der yed-i Nebi bin Çırak ve Mehmed ve Hıdır Ahmed ve Mahmud
ve Mehmed ve Yusuf ve Nasuh an evlad-i
Hacı İbrahim Nim
|
Zemin-i
Ümmet Balı veled-i Menteşe der yed-i Nebi ve Mahmud bin Hüseyin karye Keçilu haliya der yed-i Nebi
el-mezbur ve Abdi bin Hüseyin ve Süleyman bin Çırak ve Abdullah Balı an karye-i Kurucaova ve baki
şüreka Nim
|
Zemin-i
Melikşah ki der yed-i Hamza ve Mustafa ve Musa ba’dehu der yed-i evlad-i
İnsan haliya der yed-i Musa el-mezbur
ve Abdülkadir Hüseyin ve Halil ve Güvendik ve Turahan İbrahim ve baki şüreka Nim
|
Zemin-i
İdris veled-i Durdu der yed-i Halil haliya der yed-i İbrahim bin Teberrük ve
Seydi Ahmed bin Mehmed ve Abdurrahman Hasan ve baki şüreka Nim
|
Zemin-i
Ali bin Süleyman der yed-i Kulu bin Ali ve Ahmed ve Mahmud ve Mehmed ve
Yusuf an evlad-i Hacı İbrahim
bin Osman Ömer ve Şefkat ve Enbiya veledân-ı Evliya ve baki
şüreka Nim
|
Zeminha
der tasarruf-ı hademe-i zaviye-i Hacı İbrahim der karye-i mezbure kıt’a
10
|
CEMAAT AN NESL-İ
EBU EYYUB ENSARÎ rahmetullahu aleyh
|
Ali
veled-i Mustafa
|
Hamza
birader-i o
|
Gül
Dede veled-i Ali
|
Ahmed
veled-i Halil
|
Hüseyin
veled-i o
|
Abdi
birader-i o
|
İbrahim
veled-i Piri
|
Mehmed
veled-i o
|
|
|
Nim:37 Bennak:85 Caba: 71 S: 1
Pir’i fani: 1 Muhassıl: 2
|
HASIL
|
Öşr-i
gallat ve salariye gendüm 480 keyl kıymet 3360 şaîr 410 keyl kıymet 2050
erzen 300 keyl kıymet 1550 fig 70 keyl kıymet 350
|
Resm-i
çift ve bennak ve caba 2052
|
Resm-i
ganem 878
|
Öşr-i
bağ 350
|
Öşr-i
kovan 50
|
Öşr-i
bostan ve bağçe 250
|
Öşr-i
kendir 10
|
Resm-i
tapu ve deşt-bani 750
|
Nıfs-ı
bad-ı heva ve resm-i arus 350
|
YEKUN
13000
|
Cezire
KIZIL ADA demekle marufdur
haric ez defter HASIL ani’l galle ve öşr-i bağ ve öşr-i çayır ve saz dahil
der karye-i mezbure (v.101/a)
|
Not: Tabloda, adlarından sonra “veled-i o” ya da
“birader-i o” gelen kişiler, kendilerinden önce baba ismiyle yazılmış olan
kişinin oğlu ya da kardeşidirler. Örneğin, tablonun birinci satırının ikinci
hücresindeki Ümmet, Hamza Balı oğlu Ümmet; üçüncü hücresindeki Abdülkadir, Hamza
Balı biraderi Abdülkadir ve dördüncü hücresindeki Abdalcı da yine Hamza Balı biraderi
Abdalcı’dır.
SÖZLÜKÇE
ağnam Küçük baş hayvan.
an -den, -dan. An karye-i Kurucaova: Kurucaova köyünden.
ba’dehû Ondan sonra.
bâd-ı hevâ Kayıt dışı, önceden belirlenenin dışında
gelen gelir.
becay …..yerine. Becay-ı pedereş: babasının yerine. Becay-ı biradereş: erkek kardeşinin yerine.
bennak Nim (yarım) çiftten daha az toprağı
olanlar ile hiç toprağı olmasa da ayrı bir kazancı olan, evli, babasından ayrı
ya da babasıyla birlikte oturan köylü.
ber Üzere.
caba: Topraksız, fakir, babasıyla yaşayan,
ama ayrı kazancı olan evlenmemiş kişi.
cemaat 1. Asker. 2. Vergi imtiyazı tanınmış
grup. 3. Bir şeyhe bağlı dini grup.
cezire Ada.
Ç Tam çift vergisinin kısaltmasıdır.
defter-i atîk Devletin eski defteri.
der -de, içinde. Der karye-i Muma: Muma köyünde.
dönüm Alan ölçüsü. Bir dönüm, Osmanlı
Dönemi'nde 919,30 m2, Cumhuriyet Dönemi’nde 1000 m2 dir.
el-medinetü’s
Süleymaniye el-Eşrefiyye Beyşehir.
el
muvarrah be-tarih Tarihi ile tarihlendirilmiş.
erzen Darı.
eşkinci Asker
ez –den, -dan.
fig Fiğ.
gallat Zahire, tahıl.
ganem Koyun.
gendüm Buğday.
-hâ çoğul edatı. Zeminhâ: araziler. Bağçehâ:
bahçeler.
hademe Hizmetliler, görevliler.
hâliyâ Halen, şimdiki zamanda, şimdiki halde.
hâsıl Toplam vergi tutarı.
K 1. Bennak vergisinin kısaltmasıdır. 2.
Kilenin kısaltmasıdır.
karye Köy.
keyl Hububat ölçü birimi, kile. Karaman
kilesi, 24 okka ya da 30,790 kg.dır. 16. yüzyılda bir
İstanbul kilesi buğday 25,6589 kg, arpa
23,093 kg.dır.
kıt’a Parça.
küre Madenci ocağı.
liva Sancak.
M 1. Mücerred vergisinin kısaltmasıdır. 2.
Mezkurun kısaltmasıdır.
maa ile, beraber. Maa şüreka: ortaklarla beraber.
mezkûr adı geçen.
mezraa Ekinlik.
min -den.
mirî topraklar Çıplak mülkiyeti devletin elinde olan
topraklardır. Dirlik adı verilen parçalar halinde askerlere, savaşlarda yararlık
gösterenlere ve devlet adamlarına dağıtılır. 100 bin akçeden fazla geliri olan
dirliklere has, 20-100 bin akçe arasında geliri olanlara zeamet, 3-20 bin akçe
arasında geliri olanlara ise tımar denir. Kendilerine arazi verilen kişiler, araziyi
boş bırakmayarak ekip biçer ve yasal yükümlülüklerini yerine getirirlerse
ölünceye kadar bu arazileri kullanabilirler. Öldüklerinde de kendi yerlerine
oğulları geçer, oğlu olmayanların elindeki topraklar ise bazı kurallara göre
başkalarına verilir. Ancak bu topraklar işleyenlerin özel mülkü olmadığı için
alınıp satılamaz, bağışlanamaz ve vakfedilemez.
muhassıl Vergi toplayıcısı.
mukarrernâme Bir vakfın ya da kuruluşun hukuken onaylandığını gösteren sultanlar tarafından verilmiş resmî belge.
mücerred müstakil kazancı olmayan kişi.
mülk topraklar Kişilerin mülkiyetinde olan
topraklardır.
nefer Yetişkin erkek.
nevâhi Nâhiyenin çoğulu.
nısf Yarım, yarı.
nim çift Bir
öküzlük yer olarak da ifade edilir.Yarım çift demektir.
öşr Şer’i vergi.
pîr’i fânî: Yaşlı kimse.
resm Vergi.
resm-i arus Evlenme vergisi.
resm-i deştbani Ürünün hayvanlardan ve hırsızlardan
korunması için alınan vergi, deştivan vergisi.
S Sağir’in kısaltması.
sağir Küçük yaşta erkek.
sâhib-i arz Tımarlı sipahi.
salariye Hububat ve hayvan yemi üzerine konan, tımar sahipleri adına öşürü toplayan salar adı verilen memurların ve hayvanlarının yiyecek ve yem ihtiyaçlarını karşılamak için köylülerden alınan, salarlık da denilen angarya vergi.
şaîr Arpa.
şüreka Ortaklar.
tâbi İdari olarak bağlı.
tam çift Bir çift öküzün işleyebileceği, toprak
verimliliğine göre 60 ila 120 dönüm arasında değişebilen genişlikteki arazi
miktarıdır.
tımar Sipahiye ayrılmış vergi.
vakıfnâme-i şer’iyye Vakıf kurucusunun ismini ve vakfın nasıl işleyeceğini belirten onaylı resmî belge.
vakıf topraklar Belirli ve özellikle dinsel amaçlarla
kurulmuş kurumlara bırakılan topraklardır. Vakıf arazilerinin alınıp satılması
yasak olup bunlardan vergi alınmaz.
veled (çoğulu evlâd) Oğul.
veledân Çocuklar.
zâviye İbadet ve ders için toplanılan yer,
küçük tekke.
zemin (çoğulu zeminhâ) Toprak, arazi.